Meta Veri/Metadata Nedir?
--
Bilgi: Latince kökenli olan fakat İngilizce kelime olarak bildiğimiz datum kelimesi “veri”, data kelimesi ise “veriler” demektir. Fakat data kelimesi Türkçeye genellikle “veri” olarak çevrilir.
Metadata ya da Meta Veri, bir veri hakkında bilgi sağlayan veridir. Yani meta veri, veri hakkında veridir.
Veri hakkında veriden kasıt, örnek vermek gerekirse kütüphanedeki bir kitabın hangi kategoride, hangi rafta olduğu, kitabın yazarı, yayınevi, sayfa sayısı, basım yılı gibi kitabın direkt içinden olmayan, kitap hakkında bize teknik bilgi veren kısımdır; kitabın içinden alınan pasajlar meta veri değildir.
Ya da çikolatanın içindekiler listesi, üretim tarihi, üretici şirket, besin değeri gibi bilgiler çikolata hakkındaki meta verilerdir. Bir müzik dosyası hakkındaki veriler (şarkıcı, dosyanın boyutu, parçanın uzunluğu vb.) de meta verilerdir. Dosyaları uzunluğa, büyüklüğe göre sıralamak da bu meta veriler sayesinde olur.
Asıl değinmek istediğim yere geçmeden kısaca meta veri türlerine bakalım.
Meta Veri kendi içinde bazı bölümlere ayrılır. Başlıca türleri: Tanımlayıcı meta veriler (descriptive metadata), yapısal meta veri (structural metadata), yönetimsel meta veri (administrative metadata), referans meta verisi (reference metadata) ve istatistiksel meta veri (statistical metadata).
Tanımlayıcı meta veri: Bir kitap için konuşursak özet, başlık, yazar gibi bilgilerdir.
Yapısal meta veri: Daha çok sayısal verilerle ilgili kısımdır. Sayfa sayısı, bölüm sayısı, içindekiler…
Yönetimsel meta veri: Bir bilgiye kimin ulaşıp ulaşamayacağını belirleyen meta verilerdir.
Referans meta verisi: Açıklayıcı meta veriler olarak da bilinen bu kısım istatistiksel verilerin kalitesi hakkında bilgi verir.
İstatistiksel meta veri: İşlem verileri olarak da bilinen bu kısımda istatistiksel veriler alınıp işlenir.
Meta veri türlerini kısaca bu şekilde açıklayabiliriz.
Şimdi işin biraz daha anlaşılır ve günlük hayatımızla iç içe olan kısmına bakalım.
Önceden metadata/meta veri konusu, bana uğraş isteyen teknik bir konu gibi geliyordu. Fakat bir Word dosyasında bile ne kadar meta veri ürettiğimizin farkına varınca bu konunun hayatımızın su içmek, nefes almak türünden ne kadar da içinde olduğunu fark ettim.
Barış Özcan’ın, bu videosunda metadata’lara ulaşmanın ne kadar kolay olduğunu göstermesinin ardından bu konuda araştırma yapmaya başladım. Video WhatsApp ile ilgili görünse de işin konumuzla ilgili kısmını özetlemek istiyorum:
Bir dosyanın içeriği dışındaki bilgilere, dosyanın kim tarafından nerede nasıl hazırlandığı gibi bilgilere ulaşmak için işe herhangi bir Word dosyasını seçerek başlayabilirsiniz. Başka tür dosyalarda da bu mümkün ama şimdilik Word’de kalalım.
Dosyayı internetten rastgele seçiyor. Dosyanın adı WhatsApp. metadata2go.com isimli bir web sitesine bu dosyayı yüklüyor. Dosya hakkında bazı bilgiler gelmeye başlıyor. Sonrasında olanlar:
Birçok bilgi ortaya çıkıyor. Kullanıcı adı, en son düzenleme yapan kişi, dosyadaki kelime sayısı, sayfa sayısı, dosyanın oluşturulma tarihi ve nicesi…
Burada yazan hyperlink’i açıklayayım. Hyperlink bizim bir dosyada bağlantı/link verdiğimiz sitelerdir. Bağlantıya tıklayarak kaynaklara ulaşabileceğimiz yerlerdir.
Bunların hepsi meta veri (metadata) olarak isimlendiriliyor. Yukarıdaki işlem karışık gibi görünse de yapmamız gereken tek şey dosyayı alıp siteden kontrol etmek.
Bu yöntem dışında internete hiç bağlantı kurmadan da meta verilere ulaşmak mümkün:
Bir Word dosyasında Dosya>Bilgi kısmına girerseniz orada dosya hakkında bilgiler bulabilirsiniz.
En bilinen özellik ise bir dosyanın üstüne gelip sağa tıklayıp özelliklere basmak. Buradan da bazı meta verilere ulaşılabilir.
Meta verilere ulaşmanın birçok yolu bulunuyor. En detaylı bilgi veren yol ise yukarıdaki gibi bir internet sitesinden bir dosyayı taratmak.
Veri toplamak işte bu kadar kolay. Bir dosya hazırlıyorsunuz sonra dünyanın öbür ucundan birisi bile sizin o dosyayı saat kaçta hazırladığınıza kadar birçok veriye ulaşabiliyor. Bu kişinin bilgisayar, yazılım mühendisi gibi bilişim konusunu meslek edinmesine de gerek yok.
Sonuç olarak:
Yediğimiz çikolatadan okuduğumuz kitaba, dinlediğimiz bir ses dosyasından markette yaptığımız alışverişe kadar ürettiğimiz/maruz kaldığımız meta verileri fark ettiğimizde, basit bir dosya olarak kabul ettiğimiz bir Word dosyasından ne kadar veri çıkabileceğini gördüğümüzde, meta veri konusunun su, yemek, uyuma gibi hayatın ne kadar içinde olduğunu anlıyoruz.
Bu yazıyı yazarken amacım insanları ne kadar iz bıraktığımız konusunda daha çok bilinçlendirmekti. WhatsApp hakkında yazdığım yazıda meta verilerin toplanmasının Facebook gibi şirketlerin önünü ne kadar açtığını söylerken de ürettiğimiz verilerin çokluğuna ve önemine dikkat çekmiştim.
Takip edilmek çok kolay…
